Вера Дмитриевна Давыдова

Вера Дмитриевна Давыдова (1901-1977 сс.)

Тыараґа нэґилиэгэр тіріібµтэ. Бастакы о±о суруйааччыта, учуутал, буукубаардар, учебниктар, саха µірэ±ин кинигэлэрин ааптардара. Бастакы Саха сирин µлэґит дьахталларын съеґин сэкирэтээрэ, Наркомпрос тылбаас хамыыґыйатын чилиэнэ. «Саха омук» култуурунай тµмсµµ актыбыыґа, «Кэскил» айар дьо±урдаах ыччаты дьарыктыыр тµмсµµ старостата. Саха сирин µрдµнэн µірэ±и-сырдыгы тар±атыспыт улахан µтµілээх-іІілііх. Киниэхэ саха народнай суруйааччыта Н.Е.Мординов-Амма Аччыгыйа, педагогическай наукатын доктора В.Ф.Афанасьев о.д.а. биллиилээх дьон µірэммиттэрэ. «1941-1945 с.с. А±а дойду сэриитигэр Килбиэннээх µлэтин иґин» мэтээллээх, ССРС Култууратын министиэристибэтин «Туйгун µлэтин иґин» анал бэлиэлээх.

1975 с. П.Д.Аввакумов редакциятынан «О±олорго» хоґоон кинигэтэ тахсыбыта. 2011 с. бала±ан ыйын 13 кµнµгэр Вера Дмитриевна Давыдова тіріібµтэ 110 сылынан сибээстээн ір сылларга сэбиэдиссэйдээбит Иркутскай уобалас Бодойбо библиотекатыгар кини µтµі аата иІэриллибитэ.

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Константин Никитич Гурьев

Константин Никитич Гурьев (1936-2005 сс.)

Таатта нэґилиэгэр тіріібµтэ. Оскуола±а µірэнэ сылдьыа±ыттан хоґоон суруйуутунан дьарыктаммыта. Кини «Муус µйэ аарымалара», «Кэскилгин кэрдимэ», «Алмаасчыт алгыґа», «Дьэ бу дьикти», «ЫалдьыттааІ, олоІхо дойдутугар», «Сержанты-якутяне участники Великой Отечественной войны», «Воспитанники Якутской военной школы в боях и в труде» о.д.а. кинигэлэрэ аа±ааччылар сэІээриилэрин ылбыта. Сахалыы научнай терминнэр тылдьыттарын, научнай-популярнай кинигэлэр автордара.

Саха сиригэр документалист, краевед быґыытынан киэІник биллэр. Россия суруналыыстарын уонна суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ. Саха республикатын µтµілээх геолога. Кэбээйи улууґун бочуоттаах гражданина.

«Сµµс сыл сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Винокуров Николай Егорович-Урсун

Винокуров Николай Егорович-Урсун (1945 с.)

II-с Байа±антай нэґилиэгэр тіріібµтэ. О±о сааґа КиэІ Кµілгэ ааспыта. 1972 с. Тыл, литература уонна история институтун аспирантуратын, 1987 с. Новосибирскайдаа±ы Ґрдµкµ партийнай оскуола суруналыыстыка±а салаатын µірэнэн бµтэрбитэ.

Поэт, тылбаасчыт, критик, хомуйан оІорооччу, редактор. «Јбµгэ тµґµлгэтэ» (2003 с.) «Куорат уота» (2005 с.) «ҐрµІ ыа±айа» «Быралыйбат былыргы» о.д.а. 20-чэ кинигэлэрдээх.

Ґгµс сылларга литератураны пропагандалааґыІІа, суруйааччылар сойуустарыгар, «Бичик» кинигэ кыґатыгар µлэлээбитэ. Николай Егорович Саха сирин суруйааччыларын союґун бырабылыанньатын председателин солбуйааччынан, «Чолбон» сурунаал кылаабынай редакторынан µлэлиир. Саха Республикатын культуратын µтµілээх µлэґитэ, Казахстан «Алаш» литературнай, П.А.Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэлэрин лауреаттара. Таатта, Нам улуустарын уонна Алдан нэґилиэгин бочуоттаах гражданина, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ кавалера.

Россия суруйааччыларын уонна суруналыыстарын чилиэнэ.

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Бястинов Герасим Дмитриевич-Бэс Дьарааґын

Бястинов Герасим Дмитриевич-Бэс Дьарааґын (1902-1934 сс.)

Со±уй Амма±а, билиІІинэн Уус Амма нэґилиэгэр тіріібµтэ. Саха биир бастакы биллиилээх кэпсээнньитэ, очеркиґа уонна драматура.

1931 с. Дьокуускайдаа±ы педтехникуму бµтэрэн баран учууталынан, «Кыым» хаґыат редакциятыгар, Саха сиринээ±и кинигэ издательствотыгар µлэлээбитэ. Кылгас кэмІэ олордор да проза уонна драматургия салааларыгар биллэр-кістір суолу хаалларбыта.

Бэс Дьарааґын 1925 с. са±алаан бэчээттэнэн барбыта. Барыта, а±ыс кинигэлээх:

  • «Хара сир» (кэпсээннэр), «Ырыа-хоґоон» (хоґооннор), «Олох лабаата» (пьесалар), 1928 сылы хабаллар.

  • «ТаІха» (пьеса), «О±олор барахсаттар» (кыракый пьесалар) – 1932 с.,

  • «Бойобуой» (уус-уран документальнай очерк), «Кыґыл тілін» (кэпсээннэр) 1935 с.

  • «Талыллыбыт айымньылар» 1960 с.

Кини аатын Чымнаайы орто оскуолата сµгэр.

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Андросов Гаврил Гаврильевич

Андросов Гаврил Гаврильевич (1985с.)

Таатта улууґун Баайа±а нэґилиэгэр тіріібµтэ. СГУ саха филологиятын уонна культуратын факультетыгар литература критикатын салаатыгар µірэммитэ. 2003 с. ыччат общественнай тэрилтэлэрин 1-кы съеґигэр кыттыыны ылар.2004 с. СР Наука±а уонна профессиональнай µірэхтээґиІІэ министерствота Эллэй 100 сааґыгар анаан олохтообут стипендиятын хаґаайына. 2005 с. СР Ыччат министерствота поэзия±а олохтообут гранын хаґаайына, Турция±а ыытыллыбыт тµµр ыччаттарын Аан дойдутаа±ы 2-с съеґин кыттыылаа±а. Бурятия±а Н.Нимбуев аатынан норуоттар икки ардыларынаа±ы литературнай турнир призера.

Хоґоонноро: «Бол±ойуІ эдэр саас», «АраІас сулус» тµмсµµ икки хомуурунньугар, республика киин бэчээтигэр тахсыбыттара. «Боотур холото» (2007 с.) диэн хоґооннорун кинигэтэ бэчээттэммитэ. Россия суруйааччыларын Сойууґун сэкирэтээрэ, Саха сирин суруйааччыларын Сойууґун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы.

Кинигэлэрэ: «Боотур холото» (2007с.), «Туомту тардыы» (2015),

«Кэґэх» (2016), «Дойдулаах суор» (2018).

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Мария Николаевна Андросова-Ионова

Мария Николаевна Андросова-Ионова (1864-1944 сс.)

Игидэй нэґилиэгэр тіріібµтэ. Тіріппµттэрэ эрдэ іліннір, эґэтигэр Кµµгэс Ньукулайга иитиллибитэ.

Тааттта±а сыылка±а кэлэн олорор народоволец Всеволод Михайлович Ионов оскуола аґан, олохтоох о±олору µірэтэрин истэн, киниэхэ тиийэн, Мария Николаевна сылы кыайбат кэм иґигэр Бетлинг академик транскрипциятыгар оло±урбут саха суругун кіІµл аа±ар-суруйар буолар. Сотору, 1893 с. 29 сааґыгар В.М.Ионовка эргэ барар. Тойонун, бастакы эрин а±атын С.В.Слепцов кімітµнэн Чэкэл диэн сиргэ дьиэ-уот тэринэн, сµіґµ-сылгы ииттэн олороллор.

Сахалыы суруксут, олоІхоґут Мария Э.К.Пекарскайга «Кµлкµл бі±і о±онньор, Силирикээн эмээхсин икки», «Ґµт аас бэйэлээх ҐрµІ айыы тойон ыччаттара» олоІхолору бµтµннµµ, «Орто дойду тупсарыгар тµспµт, хара тыа иччитэ баай Барыылаах» олоІхо са±аланыытын суруйан биэрэр. Мария Николаевна бу тылдьыт 211 ыстатыйатын тылбааґын, 285 тылга холобурдарын оІорбута. Маны таґынан В.Н.Васильев сурукка киллэрбит «Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур» олоІхотун редакциялаан, корректуралаан биэрбитэ.

Всеволод Михайлович ілбµтµн кэннэ Ленинградка Этнография уонна Антропология институтугар 1930 с. диэри µлэлээбитэ. Манна µлэлии сылдьан «О±уруот аґын µµннэрии» диэн кинигэтин таґаартарбыта. ССРС НА тэрийбит экспедициятыгар кыттан, Саха сиригэр кэлэн µлэлии сылдьыбыта. Мария Николаевна Андросова-Ионова саха тылынан литературата сайдарыгар бэйэтин сµІкэн кылаатын киллэрбит, наука±а бастакынан сыстыбыт саха дьахталларыттан биирдэстэр буолар.

(М.Н. Андросова-Ионова «ОлоІхолор. Ырыалар. этнографическай бэлиэтээґиннэр. ыстатыйалар» кинигэттэн профессор, ф.н.д. Е.Коркина аан тылыттан.)

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.

Алексеев Василий Андреевич

Алексеев Василий Андреевич (1949-2009 сс.)

Ґіґээ Бµлµµ Кырыкый нэґилиэгэр тіріібµтэ. Олохтоох а±ыс кылаастаах оскуоланы µірэнэн бµтэрэн, Дьокуускайга арыы оІорор маастардар биир сыллаа±ы куурустарыгар µірэммитэ. Ол кэнниттэн Чіркііххі идэтинэн ір сылларга µлэлээбитэ. Идэтигэр µрдµкµ категориялаах арыы маастара буолан Таатта арыытын республика±а, Россия±а тиийэ биллэрбитэ.

Уйа±ас дууґалаах лирик поэт, ытык Чіркііххі идэтинэн ір сылларга µлэлээбитэ.

А±ыс кинигэлээх:

  • «Ґктэммэтэх µрдэллэр» (1976 с.)

  • «Кµн анна туналга сууланна» (1993 с.)

  • «Талыы талба Таатта» (1993 с.)

  • «Судаарыскай» хоґоонунан сэґэн (1994 с.)

  • «Кµµстээх Чолбон» (1999 с.) о.д.а. 40-ча хоґоонноро уостан тµспэт ырыа буолан дайдылар.

Василий Андреевич итини сэргэ кэлин дьонун-сэргэтин, дойдутун µйэтитэн хаартыска±а тµґэриинэн дьарыктаммыта. Кини аатынан литературнай конкурстар Ґіґээ Бµлµµ уонна Таатта±а ыытыллаллар. Чіркііхтіі±µ аґа±ас халлаан анныгар турар историко-архитектурнай музейга поэт В.А.Алексеев кэргэнэ Екатерина Ивановна тэрээґининэн бюґа кутуллан оІоґуллубута, киниэхэ аналлаах музей бала±ан тэриллибитэ.

Саха Республикатын суруйааччыларын сойууґун чилиэнэ, Саха Республикатын норуотун хаґаайыстыбатын µтµілээх µлэґитэ.

Литература: «Таатта улууґа. Сµµс сыл.Сµµс суруйааччы» 2012 с. Таатта улууґа.