Лингвист, этнограф, фольклорист, ССРС наукаларын Академиятын бочуоттаах чилиэнэ Эдуард Карлович Пекарскай 1881-1899 сыллаахха I Игидэй нэһилиэгэр сыылкаҕа олорбута. Аан бастаан кэлэн баран “Чараҥҥа” Григорий Васильев диэн дьадаҥы киһи балаҕаныгар олохтоммута. Ол эрэн Эдуард Карлович көрдөһүүтүнэн, Дьиэрэҥнээххэ дьоҥҥо-сэргэҕэ чугаһаан көһөн кэлбитэ.
Биллиилээх кыраайы үөрэтээччи, СӨ култуураҕа үтүөлээх үлэһитэ, ССРС култуураҕа туйгуна, Таатта улууһун бочуоттаах олохтооҕо Егор Дмитриевич Андросов “Э.К.Пекарскай туһунан аҕыйах тыл” ыстатыйатыгар бэлиэтииринэн: “1883 с. сааһыары сайын Э.К.Пекарскайдааҕы, элбэх политсыылынайы Дьокуускайга этабынан аҕалыыларыгар, оччолорго бүтүн 32 нэһилиэктээх Боотуруускай улууһугар кулубалыы олорбут Иван Васильевич Оросин түбэһэ түһэн, көскө кэлээччилэри тыырсан ылан, олохсутууга, оруобуна Э.К.Пекарскайы таба көрөн: «Хор эрэ, бу уол хараҕа-сирэйэ сүрдээх сытыы уонна олохтоох, онон өскөтүн үөрэхтээх буоллаҕына мин илдьэ тахсаммын дойдубар оболору үөрэттэриэм уонна онно таарыйа суруксут оностуом» диэн көнүллэтэн, биһиги дойдубутугар Тааттаҕа Игидэйгэ илдьэ тахсыбыта үһү. Кэлин Чкалов холкуос сирэ буола сылдьыбыт Чараҥ диэн алааска 16 саастаах Суддуй кыыһа Кыракый Аана диэн кыыһы эстэрээпэ (дьиэһит) биэрэн олорпуттар. Оттон Пекарскай кэлин 9 сыл устата сокуоннайа суох дьаһыыкка ойох оҥостон, бастаан Сусанна диэн кыыһы, иккис сылыгар Ньукулай диэн уолу төрөтөлүүр. Ити 1894-1895 сс. Э. К. Пекарскай бу сыылкаҕа ананан кэлбит сиригэр, аан бастаан кэлиэҕиттэн саха тылын үөрэтиигэ күүскэ туруммут. Инньэ гынан, кинини саха тылыгар бастакынан саҕалаан үөрэппит дьонунан Оччокуун Өндөрөй уонна Лоһoox Кириһээн диэн дьон эбиттэрэ үһү. Онуоха Эдуард Карлович бэйэтэ даҕаны тылы үөрэтэ охсуон баҕата уонна онуоха эбии айылҕаттан бириһиннэрбит уһулуччу дьоҕурдаах буолан, икки-үс сыл иһигэр сахалыы ыраастык иҥнибэккэ кэпсэтэр буолбута үһү диэн кэпсииллэрэ. Дьэ инньэ гынан, кини аан бастакынан саха олоҥхото, уус-уран тыл саамай сүөгэйэ, сүмэтэ эрэ буолбакка наһаа үрдүк таһымнаах поэтическай, мифологическай уонна философскай ис хоһоонноох сүдү күүстээх айымньы буоларын өйдүү охсон, оччотооҕуга Таатта сирин тус- туспа нэһилиэктэригэр бытанан олорор аҕыйах ахсааннаах саха үөрэхтээхтэрин кытта бэрт кылгас кэм иһигэр билэ, билситэлии охсон, бэйэтигэр бэрт таһаарыылаахтык көмөлөһүннэрэн, хас эмэ олоҥхону, үһүйээни, номоҕу, саха былыргытын суруттаран хомуттарыынан утумнаахтык дьарыктанан барар”.
Манна олорон кини саха тылын тылдьытын оҥоруутугар Ытык Күөллээҕи таҥара дьиэтин үлэһитэ протоиерей Димитриан Дмитриевич Попов киниэхэ тирэх буолбута. Димитриан Попов 2479 сахалыы тылы быһаарыылаах суруйан биэрбитэ биллэр. Тылдьыт 1929 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыытыгар Пекарскай махталын бэлиэтин: “Словарь якутского языка при ближайшем участии покойных прот. Д.Д.Попова и В.М.Ионова” диэн сурукка тиспитэ.
Бу саха дьонугар дириҥ историческай суолталаах балаҕаны 1977-1978 сылларга Суорун Омоллоон тэрийбит Чөркөөхтөөҕү политссылкатын түмэлигрэ “Тааттыныскай” сопхуоз туруу үлэһит дьоно көһөрөн, дьон-сэргэ көрүүтүгэр үйэтиппиттэрэ.
1985 сыллаахха Дмитрий Кононович худуоһунньук Э.И.Васильевка хуолустаҕа үйэтитэн уруһуйдаппыта.